NÝTT HLUTVERK ENDURSKOÐENDARÁÐS
Í endurskoðendaráði sitja þrír aðilar. Það er ferðamála-, iðnaðarog nýsköpunarráðherra sem skipar þrjá einstaklinga í endurskoðendaráð til fjögurra ára í senn og jafnmarga til vara. Þeir sem nú sitja í ráðinu voru skipaðir frá og með 1. janúar 2020. Þessir aðilar eru:
Áslaug Árnadóttir hefur verið formaður endurskoðendaráðs frá 2013. Hún er lögfræðingur frá Háskóla Íslands og með framhaldsmenntun í Evrópurétti frá Stokkhólmsháskóla og hefur málflutningsréttindi fyrir Hæstarétti. Áslaug hefur starfað á Alþingi og sem aðstoðarmaður dómara við Hæstarétt. Þá var hún skrifstofustjóri og staðgengill ráðuneytisstjóra í viðskiptaráðuneytinu í nokkur ár, en starfar nú sem lögmaður hjá Landslögum.
Hildur Árnadóttir hefur átt sæti í endurskoðendaráði frá 2009. Hún er viðskiptafræðingur frá Háskóla Íslands og fékk réttindi sem löggiltur endurskoðandi 1995 en hefur lagt inn réttindin. Hildur hefur starfað hjá KPMG, var framkvæmdastjóri fjármála hjá Bakkavör Group hf., forstöðumaður fjárstýringar hjá Íslandsbanka en starfar nú sem ráðgjafi og stjórnarmaður. Hildur situr m.a. í stjórn Sjóvá Almennra trygginga hf., Íslandsstofu og Eldey TLH.
Jón Arnar Baldurs hefur setið í endurskoðendaráði frá ársbyrjun 2020. Hann er viðskiptafræðingur frá Háskóla Íslands og hefur réttindi sem löggiltur endurskoðandi. Jón starfaði sem endurskoðandi hjá PricewaterhouseCoopers ehf. og var fjármálastjóri hjá Nýsi hf. Þá var hann yfirmaður eftirlits með beitingu alþjóðlegra reikningsskilastaðla (IFRS) hjá ársreikningaskrá, var endurskoðandi hjá Eimskip og starfaði sem verkefnastjóri hjá Alþjóða reikningsskilaráðinu. Hann starfaði sem kennari við Háskólann í Reykjavík en er nú aðjúnkt við viðskiptafræðideild Háskóla Íslands auk þess sem hann rekur ráðgjafafyrirtækið Ró ehf.
Við spurðum Áslaugu nokkurra spurninga
sem brunnu á félagsmönnum FLE.
Hvers vegna ert þú formaður Endurskoðendaráðs?
Ég var skipaður formaður endurskoðendaráðs sem starfaði á grundvelli eldri laga um endurskoðendur fyrst 2013 og aftur 2017. Svo var ég skipuð formaður endurskoðendaráðs sem starfar á grundvelli gildandi laga um endurskoðendur og endurskoðun frá 1. janúar 2020. Í öll skiptin hef ég verið skipuð af ráðherra án tilnefningar.
Sem formaður Endurskoðendaráðs þarft þú að uppfylla skilyrði um skipan sem héraðsdómari, hvers vegna skiptir það máli að löglærður aðili sé í ráðinu með þessar hæfniskröfur?
Samkvæmt lögum skal formaður endurskoðendaráðs fullnægja skilyrðum til að vera skipaður í embætti héraðsdómara og hefur það skilyrði verið í lögunum frá því að endurskoðendaráð var sett á fót með lögum nr. 18/1997. Ég þekki ekki ástæðuna fyrir því að þetta hæfnisskilyrði er í lögum um endurskoðendur, en sama skilyrði er gert til formanna fjölda stjórnsýslunefnda. Ég tel hins vegar nauðsynlegt að góð þekking á lögum sé innan endurskoðendaráðs. Ráðið er stjórnsýslunefnd sem tekur stjórnvaldsákvarðanir og ber að gæta að stjórnsýslulögum og meginreglum stjórnsýsluréttar við alla málsmeðferð. Þá reynir mjög oft á túlkun ýmissa laga í störfum ráðsins.
Mikil breyting varð með nýjum lögum um endurskoðendur og endurskoðun sem tóku gildi 1. jan. 2020 á fyrirkomulagi eftirlits með endurskoðendum. Hvernig mun sú breyting verða í framkvæmd?
Miklar breytingar urðu á störfum endurskoðendaráðs með gildistöku laga nr. 94/2019. Meðal annars voru gerðar breytingar á ákvæðum um gæðaeftirlit með störfum endurskoðenda. Af nýju lögunum og reglugerð ESB nr. 537/2014 leiðir að ráðið má ekki lengur útvista framkvæmd gæðaeftirlits með endurskoðun eininga tengdum almannahagsmunum. Það er því ljóst að FLE getur ekki lengur framkvæmt gæðaeftirlit með sama hætti og áður.
Endurskoðendaráð hefur gefið út nýjar reglur um framkvæmd gæðaeftirlits með störfum endurskoðenda, nr. 1091/2020. Í reglunum er kveðið á um að ráðið sjálft, eða starfsmenn á vegum þess, framkvæmi gæðaeftirlit á endurskoðun eininga tengdum almannahagsmunum. Varðandi gæðaeftirlit á annarri endurskoðun þá gera reglurnar ráð fyrir því að ráðið framkvæmi það eftirlit eða semji við fagfélög endurskoðenda um framkvæmd gæðaeftirlits hjá félagsmönnum sínum. Endurskoðendaráð hefur átt í viðræðum við FLE um þetta, en enn liggur ekki fyrir hvort að samið verður við félagið vegna gæðaeftirlits 2021.
Þá er það einnig nýmæli að gátlistar sem birtir voru með fyrri reglum, eru nú birtir á heimasíðu ráðsins. Er ætlunin að auka sveigjanleika með þessu og gefa tækifæri á að uppfæra gátlistana árlega ef ástæða þykir til. Loks hefur gjaldskrá fyrir gæðaeftirlit verið samþykkt af ráðherra og bíður birtingar í Stjórnartíðindum.
Stór breyting er að nú er gert ráð fyrir að endurskoðunarfyrirtæki verði valin til að sæta gæðaeftirliti, en ekki einstakir endurskoðendur eins og verið hefur. Er gert ráð fyrir því að fyrst fari fram skoðun á gæðakerfum endurskoðunarfyrirtækis og að ákveðið verði á grundvelli niðurstöðu þeirrar skoðunar hvaða verkefni koma til skoðunar.
Við lok gæðaeftirlits er svo gert ráð fyrir að haldinn verði fundur með endurskoðanda eða fyrirsvarsmanni endurskoðunarfyrirtækis þar sem farið verður yfir niðurstöður eftirlitsins.
Vegna COVID-19 náðist því miður ekki að framkvæma gæðaeftirlit á árinu 2020, en gert er ráð fyrir að eftirlit verði framkvæmt á grundvelli nýju reglnanna á árinu 2021.
Telur þú að endurskoðendur geti fylgst með eigin störfum? Hagsmunasamtök og eftirlit – fer það saman?
Það má alltaf deila um það hvort að fagfélög séu rétti aðilinn til að hafa eftirlit með sínum félagsmönnum. Að mínu mati hefur framkvæmd FLE á gæðaeftirliti síðustu ár gengið mjög vel og hefur eftirlitið verið framkvæmt af fagmennsku. Þá er gæðaeftirlit með endurskoðun eininga sem ekki eru tengdar almannahagsmunum framkvæmt af fagfélögum bæði í Noregi og Svíþjóð. Hef ég rætt það fyrirkomulag bæði við sænska og norska eftirlitsaðila sem telja fyrirkomulagið hafa reynst vel.
Eins og kemur fram í svari þínu hér að framan þá hafa miklar breytingar orðið á störfum endurskoðendaráðs með gildistöku laga nr. 94/2019. Hver eru helstu störf endurskoðendaráðs eftir þessar breytingar fyrir utan gæðaeftirlit með endurskoðendum?
Hlutverk endurskoðendaráðs er að hafa eftirlit með því að endurskoðendur og endurskoðunarfyrirtæki ræki störf sín í samræmi við ákvæði laga um endurskoðendur og endurskoðun nr. 94/2019, siðareglur endurskoðenda og aðrar reglur sem taka til starfa endurskoðenda. Á grundvelli þessa veitir endurskoðendaráð löggildingu til endurskoðunarstarfa og veitir endurskoðunarfyrirtækjum starfsleyfi. Þá getur ráðið fellt þessi réttindi niður og heldur skrá yfir endurskoðendur og endurskoðunarfyrirtæki sem birt er á heimasíðu ráðsins.
Endurskoðendaráð hefur einnig eftirlit með því að kröfum um óhæði skv. V. kafla laga um endurskoðendur og endurskoðun
sé fylgt. Einnig hefur ráðið eftirlit með kröfum um endurmenntun skv. 9. gr. laganna og starfsábyrgðartryggingu skv. 8. gr. laganna. Þá tekur ráðið til meðferðar kvartanir sem berast, en ráðið getur einnig tekið mál til meðferðar að eigin frumkvæði.
Ráðið skipar prófnefnd endurskoðenda og fylgist með því að aðrir en endurskoðendur og endurskoðunarfyrirtæki noti ekki hugtakið endurskoðandi eða endurskoðun. Þá hvílir á endurskoðendaráði eftirfylgni með innleiðingu góðrar endurskoðunarvenju og siðareglum endurskoðenda. Auk þess sem ráðið hefur heimild til beitingar viðurlaga vegna brota gegn lögum um endurskoðendur og endurskoðun.
Endurskoðendaráð tekur þátt í starfi CEAOB fyrir hönd Íslands og hefur samvinnu við evrópsk og norræn eftirlitsstjórnvöld.
Hver eru stærstu framfaraskrefin sem stigin voru að þínum dómi með uppfærslu á lögum um endurskoðendur og endurskoðun? (Ný lög tóku gildi 1.1.2020)
Að mínu mati snúa mikilvægustu breytingarnar, sem gerðar voru með lögfestingu nýrra laga um endurskoðendur og endurskoðun, að því að nú er allt eftirlit með endurskoðendum á einni hendi, en áður var það hjá þremur aðilum. Þá tel ég mikilvægt að endurskoðendaráð hafi fengið heimildir til að bregðast við brotum endurskoðunarfyrirtækja, en slíkar heimildir voru ekki í eldri lögum. Loks tel ég ákvæði 14. gr. laganna um góða endurskoðunarvenju og hvað felst í henni mikilvæga réttarbót sem færir íslensk lög nær lögum nágrannaþjóða okkar hvað þetta varðar.
Hvernig verður skýrslugjöf varðandi niðurstöður af gæðaeftirlitinu, verða þær birtar fyrir einstaka skoðun eða samanteknar niðurstöður?
Gert er ráð fyrir að gerð verði skýrsla um niðurstöðu gæðaeftirlits í hverju endurskoðunarfyrirtæki og hún send fyrirtækinu. Hvað varðar birtingu niðurstaðna mæla reglur um gæðaeftirlit fyrir um að heildarniðurstaða gæðaeftirlits verði birt árlega, eins og verið hefur.
Kostnaður af eftirlitinu, teljið þið að hann muni breytast með breyttu fyrirkomulagi?
Ráðherra hefur nú samþykkt gjaldskrá fyrir gæðaeftirlit, sem birt hefur verið í Stjórnartíðindum nr. 1441/2020. Þar er tímagjald gæðaeftirlitsmanna nokkuð hærra en verið hefur við framkvæmd FLE og því er líklegt að kostnaður við að sæta gæðaeftirliti muni aukast eitthvað. Hins vegar tel ég að með því að beina gæðaeftirliti einkum að endurskoðunarfyrirtækjum og að sama teymi gæðaeftirlitsmanna skoði nokkurn fjölda verkefna samhliða hjá hverju fyrirtæki muni tími sem fer í skýrslugerð, samskipti og frágang mögulega minnka miðað við það fyrirkomulag sem tíðkast hefur. Auk þess ætti fyrirkomulagið að auka líkur á að það lendi ekki í gæðaeftirliti á hverju ári, en hjá stærstu endurskoðunarfyrirtækjunum hafa einhverjir endurskoðendur verið í gæðaeftirliti á hverju ári.
Ársreikningaskrá hefur undanfarin ár gefið út áhersluatriði í sínu lögbundna eftirliti með ársreikningum. Stundum varða þessi áhersluatriði endurskoðaða ársreikninga sérstaklega. Hafa endurskoðendaráð og ársreikningakrá með sér samráð um eftirlit? Telur þú að eftirlitið skarist eða eru áherslurnar ólíkar?
Endurskoðendaráð og Ársreikningaskrá hafa átt í mjög góðu samstarfi og ég á von á því að það samstarf muni aukast enn í framtíðinni. Ég tel eftirlit þessara aðila ekki skarast almennt. Hins vegar er óskýrt í lögum hvort Ársreikningaskrá eða endurskoðendaráð eigi að hafa eftirlit með endurskoðunarnefndum, en ég á von á því að lagt verði fram frumvarp fljótlega sem skeri úr um þann vafa.
Áherslur í gæðaeftirliti hafa snúist um endurskoðuð verkefni og fylgni við staðla þeim tengdir á sama tíma og störf endurskoðenda eru mun fjölbreyttari. Hefur endurskoðendaráð markað stefnu varðandi fjölþættara eftirlit með störfum endurskoðenda í samræmi við skyldur sínar?
Valdsvið endurskoðendaráðs nær helst til þeirra starfa endurskoðenda og endurskoðunarfyrirtækja er lúta beint að endurskoðun og hefur eftirlit ráðsins eðli málsins samkvæmt beinst að þeim þáttum.
Núna er IAASB (International Auditing Assurance Standards Board) búið að samþykkja nýjan gæðastaðal sem á við um þau félög sem sinna endurskoðun og staðfestingarvinnu, það er ISQM1, sem tekur gildi í desember 2022. Er einhver vinna hafin hjá Endurskoðendaráðinu í tengslum við innleiðingu á nýjum staðli?
Endurskoðendaráð hefur lagt drög að þeirri vinnu, en hún er ekki hafin.
Prófum til löggildingar í endurskoðun var aðeins breytt í ár, eru einhverjar fleiri breytingar í farvatninu?
Breytingin sem gerð var á fyrirkomulagi prófa var gerð til að koma til móts við ábendingar. Var próftími lengdur og prófinu skipt í tvennt. Ekki eru neinar áætlanir um að breyta fyrirkomulagi prófa frekar að svo stöddu. Þó munu endurskoðendaráð og prófnefnd leita eftir endurgjöf frá þeim sem þreyttu prófin að þessu sinni og meta stöðuna þegar þær upplýsingar liggja fyrir.
Ingibjörg Ester Ármannsdóttir
Ágústa Katrín Guðmundsdóttir
