Tvö ár frá nýjum ársreikningalögum

Nú eru liðin tvö ár frá gildistöku umsvifamikilla breytinga á lögum um ársreikninga sem í daglegu tali er fjallað um sem nýju ársreikningalögin. Eins og ritað var í þetta blað fyrir ári síðan af Sæmundi Valdimarssyni, endurskoðanda, voru um að ræða breytingar sem má rekja til innleiðingar á tilskipunum Evrópusambandsins og viðbúið var að einhver yrðu álitamálin þegar fyrirtæki og endurskoðendur færu að beita ákvæðum laganna. Það var von greinahöfundar í fyrra að álitsnefnd FLE, nýskipað reikningsskilaráð og eftir atvikum skattyfirvöld myndu sem allra fyrst svara álitamálum en lítið hefur verið um formleg álit, einna helst hafa verið leiðbeinandi spurningar og svör.

Reikningsskilanefnd FLE gaf út í byrjun árs 2017 svör nefndarinnar við spurningum félagsmanna á nýjum lögum um ársreikninga og svaraði Reikningsskilaráð sömu spurningum um mitt ár 2017. Voru aðilar í meginatriðum sammála um svör flestra spurninga en álit beggja höfðu þó þann fyrirvara á að ekki væri um að ræða formlega birtingu sem vísa mætti til. Nú nýlega gaf Ársreikningaskrá út áhersluatriði í eftirliti vegna reikningsársins 2017 sem gaf tóninn í nokkrum málefnum og sýn Ársreikningaskrár á nýju lögunum.

Því telur greinarhöfundur að þessi málefni eigi enn við hjá Félagi löggiltra endurskoðenda þar sem óvissa um túlkun þessara laga getur orsakað erfiðleika fyrir endurskoðendur og stjórnendur fyrirtækja að fara eftir ákvæðum laganna.
Helstu álitamálin sem greinarhöfundur fjallar um eru bundnir eigin fjár reikningar, ófjárhagslegar upplýsingar, ársreikningar á íslensku og áhrif alþjóðlegra reikningsskilastaðla (IFRS). Álitamálin eru þó mun fleiri.

Ófjárhagsleg upplýsingagjöf

Í 66 gr. laga um ársreikninga kemur fram að félag sem fellur undir 9. tölul. og d-lið 11. tölul. 2. gr. og móðurfélög stórra samstæðna skulu láta fylgja í yfirliti með skýrslu stjórnar ýmsar ófjárhagslegar upplýsingar. Við birtingu ársreikninga ársins 2016 voru margar stjórnir félaga sem beygðu frá þessari grein laganna með vísan í að lagasetningin hefði borist seint og því ekki hægt að upplýsa um þessi atriði í ársreikningi 2016 en bentu á að upplýsingagjöfin yrði betri fyrir árið 2017.
Þessi lagagrein er óljós að mati greinarhöfundar og þá sérstaklega hvaða félög skulu flokkast undir ófjárhagslega upplýsingagjöf. Það sem einna helst er að vefjast fyrir notendum laganna er skilgreiningin á „og“ í greininni. Þarf félag að uppfylla eingöngu að vera eining tengd almannahagsmunum eða þarf það að uppfylla að vera eining tengd almannahagsmunum og stórt félag og síðast en ekki síst þarf móðurfélag stórrar samstæðu að eingöngu uppfylla stærðarmörkin eða þarf það einnig að vera eining tengd almannahagsmunum?

Í minnisblaði Reikningsskilaráðs kemur fram að ráðið telur visst að ósamræmi sé á milli tilskipunarinnar og ársreikningalaganna en hallast að því að greinin eigi ekki við um einingar tengdar almannahagsmunum sem ná ekki stærðarmörkunum.
Í minnisblaði Ársreikningaskrár kemur ekki fram sami skilningurinn en þar segir að einingar tengdar almannahagsmunum og móðurfélag stórrar samstæða skuli birta ófjárhagslegar upplýsingar.
Eins og bersýnilega sést hefur þessi grein skapað óvissu fyrir félög sem hvert á fætur öðru munu birta ársreikninga á næstunni. Því vísar greinahöfundur til orða Reikningsskilaráðs sjálfs: „Ástæða kann að vera til að skoða þetta nánar“.

Íslenska

Í ársreikninga lögunum kemur fram að texti ársreiknings skuli alltaf vera á íslensku en að auki á ensku ef þörf krefur. Þessi breyting kemur fram í umsögn Íslensk málanefndar við nýju ársreikningalögin með vísan til laga um stöðu íslenskrar tungu og íslensks táknmáls og til íslenskrar málstefnu. Þessi breyting hjálpar íslenskunni að festa sig í sessi í alþjóðlegu umhverfi og á að tryggja það að íslenska verði notuð á öllum sviðum íslensks samfélags. Greinahöfundur er sammála því að íslenskan á undir höggi að sækja og þurfum við að tryggja framtíð hennar en telur það ekki réttu leiðina í gegnum ársreikningalögin.
Félög sem starfa á alþjóðlegum vettvangi með erlenda stjórnarmenn eiga erfitt með að kyngja þessari breytingu. Margir ársreikningar ársins 2016 höfðu fyrirvara á forsíðu sinni til Ársreikningaskrár þar sem fram kom að íslenska útgáfan væri þýðing og væri munur á enskri og íslenskri útgáfu ársreiknings gildir enska útgáfan framar.

Nú hefur Ársreikningaskrá með minnisblaði sínu tekið af allan vafa og munu eingöngu taka við ársreikningum á íslensku og sé fyrirvari eins og lýst var hér að undan verði gerð krafa um nýjan hluthafafund félagsins áður en ársreikningaskrá tekur þau til opinberar birtingar. Að mínu mati tel ég þetta afturför í alþjóðlegu viðskiptaumhverfi, greinahöfundur ætti erfitt með að undirrita ársreikning á Svahili sem þó milljónir manna tala, ímyndið ykkur fyrir erlenda stjórnarmann að þurfa að undirrita á íslensku sem örfáir eyskeggjar í norðri tala.

Áhrif alþjóðlegra reikningsskilastaðla

Ein af grunnreglum ársreikningalaga er sú að félög skulu semja ársreikning í samræmi við lög um ársreikninga, reglugerðir og settar reikningsskilareglur eftir því sem við á og sé ekki mælt fyrir um tiltekið atriði í lögum þessum eða reglugerðum skal fara eftir viðeigandi ákvæðum í settum reikningsskilareglum. Því vaknar spurningin, hvað eru settar reikningsskilareglur? Sá vafi var tekinn af með skilgreiningu nr. 35 en þar segir að settar reikningsskilareglur séu reglur reikningsskilaráðs og alþjóðlegir reikningsskilastaðlar (IFRS).

Nú er því orðið skýrt að taki ársreikningalögin ekki á tilteknu atriði skuli leita á náðir alþjóðlegra reikningsskilastaðla á meðan reikningsskilaráð hefur ekki gefið út reglur um það. Greinarhöfundi fannst þetta atriði himnasending fyrst um sinn, þá þyrfti ekki að setjast á rökstóla þegar vantaði rökstuðning því þá væri hægt að beita alþjóðlegum reikningsskilastöðlum. Við nánari eftirgrennslan rennur á mann tvær grímur.

Nú eru ýmsir nýir reikningsskilastaðlar alþjóðlega reikningsskilaráðsins að taka gildi eins og IFRS 9, IFRS 15, IFRS 16 og svo lengi mætti telja en leggjum áherslu á IFRS 16. Í stuttu máli hafa alþjóðlegir reikningsskilastaðlar nú breytt túlkun sinni á leigusamningum og er ekki gerður greinarmunur á fjármögnunarleigusamningi og rekstrarleigusamningi og skulu því allir lengri leigusamningar sem ekki eru undir „low-value“ hugtaki (undir 500 þús.kr.) vera eignfærðir og skuldfærðir.

Sé litið til nýju ársreikningalagana kemur fram að fjármögnunarleigusamningar skulu færðar í samræmi við settar reikningsskilareglur og ekki er minnst á orðið rekstrarleigusamningur. Því er ekki hægt að draga aðra ályktun en svo að öll félög sem gera upp samkvæmt íslensku ársreikningalögunum þurfi að fara eftir IFRS 16. Undirritaður telur það ekki hafa verið markmið alþjóðlega reikningsskilaráðsins með nýja staðlinum að Jói málningarmeistari á Íslandi skyldi eign- og skuldfæra þriggja ára rekstrarleigusamning sinn vegna nýju málningarvélarinnar.

Bundnir eigin fjár reikningar

Með breytingum á ársreikningalögunum komu fram mörg tilfelli þar sem félög skyldi binda hluta af óráðstöfuðu eigið fé sínu, til dæmis þróunarkostnað, við beitingu hlutdeildaraðferðar, óinnleystum hagnaði verðbréfa o.fl. Með þessari breytingu var verið að mæta þeirri áhættu sem skapaðist hér á árum áður þar sem óráðstafað eigið fé félaga var mögulega litað af óinnleystum hagnaði.
Hugsunin á bakvið þessa útreikninga er jákvæð þar sem verið er að minnka áhættu lánadrottna á að arðgreiðslur félaga verði of háar en fyrir reikningsskilagúrúa vöknuðu margar spurningar. Hvernig átti að byrja? Má mynda neikvæða reikninga? Frádráttarbærni arðs vegna fyrri ára? Er nóg að taka ákvörðun um arðgreiðslu? Má netta á milli dótturfélaga?
Fyrst um sinn töldu flestir þetta vera einkamál reikningsskilagúrúa sem væru fastir í smáatriðum laganna til að selja aukatíma en þegar félög áttuðu sig á því að með þessum ákvæðum væri verið að hafa áhrif á arðgreiðslur vaknaði áhugi fleiri aðila.
Sum þessara atriða voru afgreidd óformlega í minnisblaði Reikningsskilaráðs en mörgum atriðum var velt yfir á túlkun Ríkisskattsstjóra á arðgreiðsluheimild félaga. Þar sem ekki hafa verið gefnar út formlegar reglur og túlkanir á þessum atriðum eru félög í allra versta falli að úthluta ólögmætum arði sem eru hörð viðurlög við.

Lokaorð

Með þessari grein vildi greinarhöfundur minna okkar góðu stétt endurskoðenda á þá staðreynd að í hartnær tvö ár hafa nú verið í gildi lög sem hafa víðtæk áhrif á okkar störf, hvort sem um er að ræða við aðstoð við uppsetningu ársreikninga smærri félaga eða endurskoðun á stórfyrirtækjum þar sem við áritum með faggildingu okkar að veði. Því hljótum við sem félag að vilja leggja áherslu á að þessi veigamiklu lög verði tafarlaust skýrð frekar með reglugerðum, reglum og leiðbeiningum til þess að stjórnir fyrirtækja landsins hafi haldbærar reglur við uppsetningu ársreikninga í stað óteljandi minnisblaða þar sem lögin eru túlkuð á þvers og kruss.